صنایع دستی استان مرکزی که مهد پرورش هنرهایی است که نشانگر فرهنگ غنی مردم این منطقه بوده و به واسطه آن تبلور عینی فرهنگ اصیل ، بومی، مردمی و معنوی کشورمان است همواره معرف خصوصیات بارز و شاخص هنر و تمدن این مرز و بوم چه در داخل و چه در خارج از کشور بوده است. امروزه نیز در این استان هنرمندان و صنعتگرانی وجود دارند که همچون گذشتگان خود بی ادعا در پی تعالی هنر خویش اند.از گذشته های دور استان مرکزی به عنوان یکی از مراکز صنعتی و قطب های مهم در صنایع دستی به همگان شناسانده شده است.

صنایع دستی کشورمان را می توان از جهات مختلف طبقه بندی کرد ولی از آنجا که روش و تکنیک تولید فرآرده های دستی یکی از مهمترین وجوه تمایز این صنعت می باشد، لذا در اینجا طبقه بندی عمدتاً بر مبنای روش و تکنیک ساخت اینگونه محصولات بعمل آمده است: 

فرش دستبافت

فرش دستبافت استان مرکزی با نام تجاری فرش ساروق در جهان شهره است. کمتر موزه ای است که مزین به آثار هنرمندان و صنعتگران فرشباف استان نباشد، گلیم استان به خصوص گلیم ساوه از دوران صفوی با سابقه درخشان تولید شده و در حال حاضر گلیم گل برجسته استان در کشور پرآوازه می باشد. مسگری نیز در اراک و تفرش سابقه ای دیرینه دارد. از دیگر رشته های صنایع دستی در استان که قابلیت ها و زمینه های رشد و فعالیت زیادی دارند می توان از طراحی و نقشه کشی فرش، رفوگری، رنگرزی سنتی، جاجیم بافی، هنرهای چوبی شامل: منبت و کنده کاری روی چوب، معرق و محرق، پیکر تراشی، نازک کاری چوب، مشبک، ساخت سازهای سنتی و خراطی، صنایع فلزی شامل: قلمزنی روی مس، مسگری، سفیدگری، چلنگری، علامت سازی و دیر رشته ها: آینه کاری، گچبری سنتی، سوزن دوزی و رشته های وابسته به آن، گیوه بافی و گیوه دوزی، البسه محلی، سرامیک سفالگری و مجسمه سازی، صنایع دستی تکمیلی و تلفیقی، بامبو بافی، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، تذهیب و نگارگری، بافتنی های سنتی، عروسک های محلی و … که بالغ بر ۶۶ رشته می باشد نام برد.

خرید صنایع دستی

گیوه بافی

یکی دیگر از صنایع دستی اراک را می توان گیوه سنجان نام برد. روستای سنجان در دامنه کوهی به نام قصبه قرار گرفته که باغ های گردوی زیادی دارد و به گیوه هایش معروف شده است. همان طور که می دانید گیوه نوعی پاپوش اصیل ایرانی ست که در فصل های گرم سال به جهت خنک نگه داشتن دما و عرق نکردن پا در بین برخی اقوام و مردم استفاده می شود. خوب است بدانید که این هنر و صنعت زیبا از دوره قاجاریه در شهر اراک وجود داشته و همچنان به حیات خود ادامه می دهد.

تفرشی دوزی اراک

یکی دیگر از صنایع دستی اراک تفرشی دوزی است که نوعی رودوزی بر روی پارچه است. این هنر را درویشی دوزی هم می گویند. این نوع رودوزی در حاشیه ی پارچه انجام میشود بصورت یک حاشیه ی پهن که شباهت بسیاری با چشمه دوزی نیز دارد. برای تفرشی دوزی بر روی پارچه کاغذی با طرح مورد نظر را دوخت می کنند سپس بر روی طرح بخیه می زنند و در نهایت کاغذ را برداشته و طرحی زیبا در حاشیه پارچه ایجاد می شود. تفرشی دوزی در حال حاضر رونق چندانی ندارد ولی می توان زنان هنرمندی را در بخش هایی از اراک یافت که به این هنر مشغول هستند.

مسگری اراک

مسگری از هنرهای قدیمی در استان مرکزی است. اگر سری به بازارهای قدیمی در شهر اراک بزنید صدای چکشی که مسگران می زنند را خواهید شنید و این صداها حاکی از این است که هنوز این هنر قدیمی پابرجاست. از مس برای ساخت وسایل گوناگونی مصرفی را استفاده می کنند مانند ظروفی که در آن غذا طبخ می شود که خواص زیادی را به غذا می دهد و از این رو شما می توانید به فروشگاه های مسگری اراک سری بزنید و بعنوان سوغات از هر کدام از این اشیا برای اقوام خود تهیه کنید.

سفال ساوه

سفال از دیگر رشته های اولویت دار استان است، سبقه سفال سلطان آباد و سفال ساوه ریشه در عمق تاریخ دارد و برگی از تاریخ سفال ایران را ورق زده است. البته بغیر از این، یک سری سفال های محلی داریم، برای مثال در یکی از روستاهای خمین به نام برجک، به صورت خیلی ابتدایی نسبت به تهیه سفال اهتمام دارند و از صفر تا ۱۰۰ این کار هم توسط بانوان انجام می شود.

تذهیب

تذهیب سیر و سلوکی است عاشقانه، پرواز ذهن پرگشوده ای است با توسن قلم که ره بر افلاک می برد. هنر تذهیب هنری کاملاً ایرانی است و نقوش سنتی به کار رفته در آن شامل: ابر، اسلیمی، ختایی، گره، کتیبه، شمسه، واگیره و رنگها در آن نقش اساسی را ایفا می کند.

این هنر هم اکنون در بسیاری از شهرهای استان مرکزی و مشخصاً در اراک در حال ترقی چشم گیری است و هنرمندان فعال دراین رشته اکثراً شاگردان استادان بنام ایرانی می باشد.

تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی

جواهرات به علت زیبایی، نوع ساخت، ارزش ذاتی و غیره قرنهاست که مورد توجه مردم عادی و پادشاهان بوده است. فلزات و سنگهای قیمتی از زمانهای دور توسط بشر به شکل تزئینی و هنری در آمده است تا برای زیور شخصی حیثیت اجتماعی و ... بکار برده شود.

تجارت سنگهای گرانبها ، سومین رشته سودآور اقتصادی در جهان است و حجم مبادلات تجاری آن بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار در سال است که سهم ایران به رغم وجود کانی های قیمتی و نیمه قیمتی در بعضی از استان های کشور بسیار ناچیز است.با توجه به اینکه بازارهای کنونی دنیا تشنه سنگها و طرحهای غنی و هنری ایران در رشته تراش سنگهای قیمتی است، بی شک با ورود این سنگ ها و طرحها بازار بسیار پر رونقی خواهد داشت. این رشته در استان مرکزی با توجه به وجود معادن سنگ، زمینه بسیار متعددی را داراست. با توجه به آموزشهایی که سازمان صنایع دستی استان در زمینه تراش سنگهای قیمتی در سطح استان به انجام رسانیده است، این رشته در حال پیشرفت و ترقی است.

آثار چوبی

آثار چوبی از دیگر صنایع دستی استان است که سبقه تاریخی داشته و در امامزاده ها و بناهای تاریخی، آثار چوبی، گره چین، منبت به صورت ظریف، اورسی، در و پنجره های ورودی می توان آثاری از این هنر را دید.

علاوه بر رشته هایی که عنوان شد، خوشنویسی و رودوزی های سنتی بخش های دیگر از رشته هایی بوده که در استان فعال هستند و زیرمجموعه سراجی سنتی و آثار چرمی را هم می توان از آثار صنایع دستی استان برشمرد.

معمولا در هر شهر و دیاری، مکانی برای نمایش آثار تولید شده بدست هنرمندان آن شهر در نظر گرفته می شود. در استان مرکزی و شهر اراک هم یکی از بناهای قدیمی شهر بعنوان موزه صنایع دستی در نظر گرفته شده که می توان آثار هنرمندان استان را در آن به نظاره نشست.

موزه صنایع دستی

موزه صنایع دستی استان مرکزی جهت نمایش آثار منحصربفرد صنایع درستی معاصر هنرمندان، با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در سال ۱۳۸۳ در منزل تاریخی حسن پور افتتاح گردید. منزل حسن پور در بافت تاریخی بازار اراک و در مرحله چهارسوق آن به فاصله ۵ متری از راسته بازار واقع شده است بطوری که از منزل مذکور می توان به قدیمی ترین مدرسه یعنی سپهداری ، قدیمی ترین حمام بنام چهار سوق و قدیمی ترین بانک «بانک شاهی» دسترسی پیدا کرد. این بنا در سال ۱۲۹۴ ه‍ . ش در دوره احمدشاه قاجار ساخته شده است و د سال ۱۳۷۴ ه‍ . ش توسط سازمان میراث فرهنگی از وراث مرحوم حسن پور خریداری و مرمت شده است. این بنای قدیمی و زیبا دارای دو قسمت شبستان و اعیان نشین می باشد، سراسر قسمت اعیان نشین از طریق گذرگاهها و درها به هم ارتباط دارند بدین جهت مکانی مناسب جهت ارایه آثار هنری می باشد، در این موضوع آثار برجسته هنرمندان استان در رشته های منبت و کنده کاری روی چوب، مسگری، فرش، گلیم های ساده و گل نقش برجسته، جاجیم بافی، آینه کاری، قلم زنی مس، نگارگری و تذهیب، پیکر تراشی و مجسمه سازی، مشبک چوب، البسه محلی، پاپوش های سنتی، سفال و سرامیک، ملیله نقره، ساخت سازهای سنتی و … به نمایش گذاشته شده است.

نگارخانه صنایع دستی استاد عیسی بهادری و استاد فتحعلی واشقانی فراهانی

نگارخانه فضایی نمایشگاهی است که در یک زمان معین به هنرمندان تخصیص داده می شود که بتوانند آثار هنری خود را در معرض دید عموم قرار دهند، سازمان صنایع دستی استان مرکزی نیز جهت حمایت از هنرمندان و اشنا کردن مردم باصنایع دستی اقدام به تاسیس دو نگارخانه نمودند که با هماهنگی از لحاظ زمانی با واحد مربوطه به صورت رایگان در اختیار هنرمندان قرار می گیرند. نگارخانه استاد عیسی بهادری در ساختمان شماره ۲ اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی واقع در ابتدای شهرک شهید بهشتی فاز یک و نگارخانه استاد فتحعلی واشقانی فراهانی در میدان شریعتی جنب دانشگاه اراک واقع گردیده است.

سرای مهر

مجموعه ساختمانی سرای مهر در سال ۱۳۸۳ با همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه در محل موقوفه حاج آقا محسن اراکی مشرف به سرای آقایی بازار افتتاح گردید.این فضای تاریخی دارای سه طبقه می باشد، طبقه اول آن دارای ۱۳ غرفه است که به هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی در زمینه های معرق- منبت و کنده کاری روی چوب- گچ بری سنتی- ساخت سازه های سنتی- جاجیم بافی- صنایع دستی تلفیقی و تکمیلی – البسه محلی- مسگری- قلمزنی- سفالگری- حجم سازی چوبی- مجسمه سازی و پیکر تراشی- آینه کاری- عروسک های محلی- خراطی- گیوه دوزی- سوزن دوزی- تذهیب و نگارگری و… جهت ارائه و فروش آثارشان بصورت اجاری واگذار شده است و طبق دوم و سوم آن که با هم در ارتباط می باشند، سفره خانه سنتی را تشکیل می دهد، با عنایت به سنتی بودن فضای سفره خانه و وجود غرفه های هنری و سنتی صنایع دستی در سرای مهر یک مجموعه زیبا و متنوع جهت گردشگران و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی در کنار بازار تاریخی اراک پدید آمده است. این مجموعه دارای قدمتی همزمان با بازار سرپوشیده اراک می باشد.

بازارچه صنایع دستی محلات

بازارچه صنایع دستی محلات با زیربنای ۵۰۰ مترمربع در محل خانه تاریخی این شهرستان به منظور عرضه تولیدات صنایع دستی و مرکز آموزش هنرمندان درسال۹۱ راه اندازی شده است.با افتتاح بازارچه صنایع دستی محلات برای پنج نفر در رشته های تذهیب، معرق، قلمزنی، دست بافته های سنتی و منبت شغل ایجاد شده است.برای تجهیز کارگاه صنایع دستی مبلغ ۱۷۰ میلیون ریال توسط اداره کل میراث فرهنگی و برای آماده سازی بنا دو میلیارد ریال توسط بخش خصوصی هزینه شده است.هدف از راه اندازی این بازارچه را توسعه و عرضه صنایع دستی به منظور افزایش میزان فروش این تولیدات و حمایت از هنرمندان صنایع دستی در این شهرستان می باشد.

بازارچه صنایع دستی ساوه ، اراک و دلیجان

برای احداث هر کدام از این بازارچه ها و تامین زیرساخت های لازم و خدمات شهری، یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی و مابقی آن با تخصیص اعتبارات استانی تامین شده است.غرفه های این بازارچه در متراژ ۱۲ مترمربعی در ورودی شهر ساوه ، دلیجان واراک در مسیر تردد گردشگران و مسافران ایجاد شده است.معرق، تولیدات چوبی و صنایع وابسته، سفالگری، پیکرتراشی، قلمزنی، گچبری و چندین صنعت دستی دیگر از جمله خلاقیت هنرمندان صنایع دستی است و با بهره برداری از این بازارچه ۹۰هنرمند در آن فعالیت کرده و تولیدات خود را عرضه می کنند.احیای تولیدات صنایع دستی وتقویت حوزه بازرگانی و بازاریابی برای تولیدات در حوزه صنایع دستی از دیگر اهداف احداث این بازارچه است.